İletişime Geçin
Genel işlem koşullarının tanımı 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 20. maddesi uyarınca yapılmıştır. Maddedeki düzenlemeye göre genel işlem koşulları, “Bir sözleşme yapılırken düzenleyenin, ileride çok sayıdaki benzer sözleşmede kullanmak amacıyla, önceden, tek başına hazırlayarak karşı tarafa sunduğu sözleşme hükümleri” olarak tanımlanmıştır. Madde hükmünden de anlaşılacağı üzere, genel işlem koşullarının temelde iki unsuru söz konusudur. Hazırlayan tarafça birden fazla sözleşme için kullanmaya yönelik bir niyetin mevcudiyeti aranmakla birlikte bu koşulların sözleşmenin taraflarınca müzakere edilmemiş olması gerekmektedir.
Borçlar Kanunu ilgili 20. madde ve devamı maddelerinde genel işlem koşullarının denetlenmesi, kapsamı ve yorumlanması gibi hususları ele almıştır. Bu maddelere göre genel işlem koşullarının geçerliliği, sözleşmenin diğer tarafının öncesinde bu koşullarla alakalı bilgilendirilmesi ve bu koşulların içeriğini öğrenebilme imkanının karşı tarafa sağlanmış olması ile sağlanır. Aksi takdirde, sonradan yapılan bilgilendirme veya bilgilendirmeden sonra koyulan şartlar geçersiz olacaktır. Karşı tarafın kabulüne konu olmayan koşullar yazılmamış sayılır.
Genel işlem koşullarının e-ticaretteki en yaygın kullanım alanı internet ortamında gerçekleştirilen hizmet ve ürün satışlarında gündeme gelmektedir. Bu minvalde, satıcı tarafından birçok alıcıya hitap etmek üzere kullanılan genel işlem şartları, mevcut e-ticaret ortamındaki ticari işlem trafiğinde sözleşmenin hükümlerini müzakere etmek mümkün olmadığı için oldukça yaygınlaşmıştır. Mevzubahis sözleşme tiplerini, sözleşmenin taraflarına göre B2C (Business to Consumer//Tacirler ve Tüketiciler arası), B2B (Business to Business//Tacirler arası) C2C (Consumer to Consumer//Tüketiciler arası) G2C (Government to Citizens//Devletle Halk Arası) B2A (Business to Administration) şeklinde sınıflandırmak mümkündür. Sözleşmeye uygulanacak mevzuatın belirlenmesi için bu sınıflandırmalar ve tarafların sıfatı önem arz etmektedir.
İşletmeler arasındaki e-ticaret ve tacirler arası işlemler olarak bilinen B2B modelde uygulanacak mevzuat konusunda doktrinde tartışmalar mevcuttur. Genel olarak kabul gören görüş, bu tip sözleşmelerdeki genel işlem koşullarına karşı haksız rekabeti ele alan TTK m.55/1-f hükmü uygulama alanı bulacağıdır. Bu maddeye göre, kanuni düzenlemelerden önemli ölçüde ayrılan veya sözleşmenin niteliğine önemli ölçüde aykırı haklar ve borçlar dağılımını öngören, önceden yazılmış genel işlem şartlarını kullananlar dürüstlüğe aykırı davranmış olacaktır ve genel işlem şartlarını kararlaştıran tarafa karşı haksız rekabet hükümleri uyarınca çeşitli yaptırımlar söz konusu olacaktır. Doktrindeki tartışmalar ise, tacirlerin TBK m. 20-25 arasında düzenlenmiş olan genel işlem koşullarına ilişkin hükümlerin korumasından yararlanıp yararlanamayacağı yönündedir.
Bir taraftan, TTK haksız rekabet hükmünün uygulama alanı bulmadığı hallerde TBK ilgili maddelerinin devreye gireceği görüşü savunulurken, öte yandan tacirin TTK m.18/2 uyarınca basiretli bir iş adamı gibi davranma yükümlülüğü bulunması nedeniyle ilgili TBK maddelerinin korumasından yararlanamayacağı gerektiği yönünde görüşler mevcuttur. İlk görüş, özellikle küçük ölçekli tacirin büyük ölçekli karşısında olduğu somut olaylarda kesinlikle TBK hükümlerinin uygulanması gerektiğini savunmaktadır. Kanımızca da makul olan genel işlem koşullarını kararlaştıran tarafın karşı tarafın pazarlık takdirini sınırlayacak derecede piyasada hakim durumda olduğu hallerde karşı tarafın TBK korumasından yararlanmasıdır.
Yargıtay’ın görüşü ağırlıklı olarak tacirlerin de TBK 20 ila 25 maddelerinde düzenlenmiş olan genel işlem koşullarına ilişkin hükümlerden yararlanabileceğini savunmakla birlikte, somut olayın değerlendirilmesi yapılırken tarafların tacir sıfatının göz önünde bulundurulması gerektiği yönündedir. Bu hususa örnek olarak ‘’ Her ne kadar 6098 sayılı TBK ’nun 20 ila 25. maddeleri arasında düzenlenmiş olan genel işlem koşullarına ilişkin hükümler tacirler yönünden de uygulanabilirse de, TTK 18/2. Maddesi hükmü karşısında tacirler bakımından genel işlem koşullarının uygulanıp değerlendirilmesinde her somut olayın özelliğine göre daha dikkatli davranılması gerekmektedir…’’ şeklinde düzenlenen Yargıtay 17. HD, 2017/1825 E., 2018/6690 K. sayılı ilamı verilebilir.
O halde, ticari niteliği bulunan B2B işlemlerde öncelikli olarak TTK m. 55/1-f hükmünün uygulama alanı bulacağı kabul edilmektedir. Haksız rekabet teşkil etmeyen hallerde ise somut olayın değerlendirilmesi akabinde, örneğin hükümler tacirin ilerleyen süreçte ticari faaliyetini devam ettirmesini mümkün kılmayacak veya sekteye uğratacak derecede ağır olduğu takdir edilirse tacirin korunması ve tacirler arası güç dengesinin sağlanması adına TBK m. 20-25 hükümleri uygulama alanı bulabilecektir. Bu minvalde genel işlem koşullarının kısmen veya tamamen yazılmamış sayılması gibi yaptırımlar söz konusu olabilecektir.